Σαν σήμερα στις 17 Μαρτίου 1972 ο Ενρίκο Μπερλίνγκουερ εκλέγεται ΓΓ του ΚΚ Ιταλίας.
Γιατί πρέπει να θυμόμαστε τον Ενρίκο Μπερλίνγκουερ; Ο κόσμος έχει αλλάξει . Μοιάζει σαν να ζούμε σε μιαν άλλη ιστορική εποχή. Αξίζει, ωστόσο, να θυμόμαστε τον Μπερλινγκουέρ, πρώτα απ’ όλα γιατί ενσάρκωνε ένα υπόδειγμα ηθικο-πολιτικής δράσης που σήμερα τείνει να εκλείψει. Ο Μπερλινγκουέρ υπήρξε ένας ηγέτης που επιδίωξε μια βαθιά ανανέωση της κομμουνιστικής παράδοσης και προχώρησε σε ρήξεις και αναθεωρήσεις. Ηταν επικεφαλής ενός κόμματος που ξεχώριζε όχι μόνο για τη μεγάλη του δύναμη (το μεγαλύτερο ΚΚ στην ευρωπαϊκή Δύση) αλλά και για την ετεροδοξία του μέσα στο διεθνές πολιτικό πανόραμα.
Από τον Γκράμσι ο Μπερλινγκουέρ είχε κληρονομήσει μια κριτική σκέψη που τον προστάτευε από την απλοϊκή πίστη σε δόγματα. Από τον Γκράμσι είχε διδαχθεί επίσης να αντιλαμβάνεται την πολιτική ως «ηθική και διανοητική μεταρρύθμιση» που αποβλέπει στην απελευθέρωση του ανθρώπου.
Η γκραμσιανή ιδέα της ηγεμονίας καθόρισε εξάλλου και την ιστορική πρωτοτυπία και ιδιαιτερότητα του ιταλικού κομμουνισμού. Με άλλα λόγια, η πολιτική του ΙΚΚ δεν βασιζόταν στην ιδέα της κατάκτησης της κρατικής εξουσίας ως προϋπόθεση για την αλλαγή της κοινωνίας, αλλά αντίθετα στηριζόταν σε μια πολιτική μεταρρυθμίσεων και συμμαχιών που τροποποιούσε βαθμιαία τους συσχετισμούς δύναμης μέσα στην κοινωνία, τείνοντας μέσα από αυτόν το δρόμο και προς τη διακυβέρνηση του κράτους.
Ο Μπερλινγκουέρ είχε συνειδητοποιήσει την ηθική και πολιτική χρεοκοπία του σοβιετικού μοντέλου και την ανάγκη ανανέωσης του σοσιαλισμού. Το σοσιαλιστικό ιδεώδες αντλεί τη δύναμή του και την ακτινοβολία του από το γεγονός ότι προτείνεται ως πηγή μιας διαδικασίας χειραφέτησης και απελευθέρωσης των υποκειμένων. Το σοβιετικό μοντέλο όμως συγκροτήθηκε σαν ένα σύστημα στο οποίο η εξουσία απόφασης συγκεντρώθηκε σε ένα και μοναδικό πολιτικό υποκείμενο (το κόμμα-κράτος), το οποίο κατέπνιγε τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των πολιτών.
Η ιδεολογία και η πράξη πάνω στις οποίες στηρίχθηκαν τα καθεστώτα του «υπαρκτού σοσιαλισμού» διέστρεφαν βάναυσα το νόημα του σοσιαλιστικού ιδεώδους. Ο «σοσιαλισμός» δεν ήταν πλέον μια διαδικασία μέσα από την οποία εκδηλώνεται μια νέα ικανότητα των ανθρώπων να θεμελιώνουν σχέσεις συνεργασίας και να απελευθερώνονται από τους άδικους καταναγκασμούς που χαρακτηρίζουν την καπιταλιστική κοινωνία. Εμφανιζόταν, αντίθετα, σαν ένα λεπτομερώς προσχεδιασμένο μοντέλο, προς το οποίο τα κοινωνικά υποκείμενα όφειλαν να συμμορφωθούν προσαρμόζοντας καταναγκαστικά τις συμπεριφορές τους. Εγραφε χαρακτηριστικά ο Μπερλινγκουέρ: «Εχει επέλθει μια ανατροπή της θεμελιώδους φιλοσοφικής ανανέωσης του Μαρξ: της κριτικής του στην ιδεολογία. Σε πρώτο επίπεδο, αντί για την πραγματικότητα, για την πράξη που μετασχηματίζει και δημιουργεί νέα γεγονότα και νέες ιδέες, τοποθετήθηκε η ιδεολογία και μάλιστα ένα είδος ιδεολογικού "πιστεύω", όπως είναι ο λεγόμενος μαρξισμός-λενινισμός, νοούμενος ως αποστεωμένο δογματικό σώμα αληθειών σχεδόν μεταφυσικού τύπου και ως ένα σύνολο διατυπώσων που θα έπρεπε να δικαιολογούν και να εγγυώνται ένα οικουμενικά έγκυρο μοντέλο, προς το οποίο οφείλουν να συμμορφωθούν οι διάφορες πραγματικότητες και τα κοινωνικά υποκείμενα».
Ο Μπερλινγκουέρ διακήρυξε ότι η δημοκρατία είναι μια οικουμενική αξία. Η πολιτική δημοκρατία δεν είναι απλώς ένα μέσο στην πάλη για το σοσιαλισμό, αλλά είναι ένας σκοπός, μια αξία καθεαυτή, που έχει διαρκή και οικουμενική εγκυρότητα. Η μετάβαση στο σοσιαλισμό γινόταν πλέον αντιληπτή ως μία διαδικασία επέκτασης και εμβάθυνσης της δημοκρατίας.
Ο ίδιος ο σοσιαλισμός θα ήταν δημοκρατικός, θα στηριζόταν στις αξίες και τους κανόνες της πολιτικής δημοκρατίας και θα εξέφραζε ένα ανώτερο επίπεδο της ανθρώπινης ελευθερίας. Αν σήμερα όλα αυτά φαίνονται απλές και κοινές παραδοχές για την ανανεωτική Αριστερά, στον καιρό του Μπερλινγκουέρ αντιπροσώπευαν μια ριζική αμφισβήτηση ενός ολόκληρου τρόπου σκέψης, ενός υποδείγματος πολιτικής κουλτούρας που χαρακτήριζε την κομμουνιστική παράδοση.
Μια άλλη σημαντική πρωτοβουλία του Μπερλινγκουέρ ήταν το ότι έθεσε το «ηθικό ζήτημα» όχι μόνον ως επιταγή καταπολέμησης της διαφθοράς αλλά ως μέγα πολιτικό ζήτημα, ως κεντρικό θέμα για την ανανέωση της πολιτικής. Ο Μπερλινγκουέρ άσκησε αυστηρή κριτική στο σύστημα εξουσίας που βασίζεται στην κατοχή του κράτους από τα κόμματα. Και υπογράμμισε ότι, όταν η επιδίωξη της εξουσίας γίνεται αυτοσκοπός, η πολιτική εκφυλίζεται και παρακμάζει και τα κόμματα μετατρέπονται σε μηχανές εξουσίας που δεν υπηρετούν το κοινό καλό, αλλά ιδιοτελείς βλέψεις και ιδιωτικά συμφέροντα.
Γιατί πρέπει να θυμόμαστε τον Ενρίκο Μπερλίνγκουερ; Ο κόσμος έχει αλλάξει . Μοιάζει σαν να ζούμε σε μιαν άλλη ιστορική εποχή. Αξίζει, ωστόσο, να θυμόμαστε τον Μπερλινγκουέρ, πρώτα απ’ όλα γιατί ενσάρκωνε ένα υπόδειγμα ηθικο-πολιτικής δράσης που σήμερα τείνει να εκλείψει. Ο Μπερλινγκουέρ υπήρξε ένας ηγέτης που επιδίωξε μια βαθιά ανανέωση της κομμουνιστικής παράδοσης και προχώρησε σε ρήξεις και αναθεωρήσεις. Ηταν επικεφαλής ενός κόμματος που ξεχώριζε όχι μόνο για τη μεγάλη του δύναμη (το μεγαλύτερο ΚΚ στην ευρωπαϊκή Δύση) αλλά και για την ετεροδοξία του μέσα στο διεθνές πολιτικό πανόραμα.Από τον Γκράμσι ο Μπερλινγκουέρ είχε κληρονομήσει μια κριτική σκέψη που τον προστάτευε από την απλοϊκή πίστη σε δόγματα. Από τον Γκράμσι είχε διδαχθεί επίσης να αντιλαμβάνεται την πολιτική ως «ηθική και διανοητική μεταρρύθμιση» που αποβλέπει στην απελευθέρωση του ανθρώπου.
Η γκραμσιανή ιδέα της ηγεμονίας καθόρισε εξάλλου και την ιστορική πρωτοτυπία και ιδιαιτερότητα του ιταλικού κομμουνισμού. Με άλλα λόγια, η πολιτική του ΙΚΚ δεν βασιζόταν στην ιδέα της κατάκτησης της κρατικής εξουσίας ως προϋπόθεση για την αλλαγή της κοινωνίας, αλλά αντίθετα στηριζόταν σε μια πολιτική μεταρρυθμίσεων και συμμαχιών που τροποποιούσε βαθμιαία τους συσχετισμούς δύναμης μέσα στην κοινωνία, τείνοντας μέσα από αυτόν το δρόμο και προς τη διακυβέρνηση του κράτους.
Ο Μπερλινγκουέρ είχε συνειδητοποιήσει την ηθική και πολιτική χρεοκοπία του σοβιετικού μοντέλου και την ανάγκη ανανέωσης του σοσιαλισμού. Το σοσιαλιστικό ιδεώδες αντλεί τη δύναμή του και την ακτινοβολία του από το γεγονός ότι προτείνεται ως πηγή μιας διαδικασίας χειραφέτησης και απελευθέρωσης των υποκειμένων. Το σοβιετικό μοντέλο όμως συγκροτήθηκε σαν ένα σύστημα στο οποίο η εξουσία απόφασης συγκεντρώθηκε σε ένα και μοναδικό πολιτικό υποκείμενο (το κόμμα-κράτος), το οποίο κατέπνιγε τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των πολιτών.
Η ιδεολογία και η πράξη πάνω στις οποίες στηρίχθηκαν τα καθεστώτα του «υπαρκτού σοσιαλισμού» διέστρεφαν βάναυσα το νόημα του σοσιαλιστικού ιδεώδους. Ο «σοσιαλισμός» δεν ήταν πλέον μια διαδικασία μέσα από την οποία εκδηλώνεται μια νέα ικανότητα των ανθρώπων να θεμελιώνουν σχέσεις συνεργασίας και να απελευθερώνονται από τους άδικους καταναγκασμούς που χαρακτηρίζουν την καπιταλιστική κοινωνία. Εμφανιζόταν, αντίθετα, σαν ένα λεπτομερώς προσχεδιασμένο μοντέλο, προς το οποίο τα κοινωνικά υποκείμενα όφειλαν να συμμορφωθούν προσαρμόζοντας καταναγκαστικά τις συμπεριφορές τους. Εγραφε χαρακτηριστικά ο Μπερλινγκουέρ: «Εχει επέλθει μια ανατροπή της θεμελιώδους φιλοσοφικής ανανέωσης του Μαρξ: της κριτικής του στην ιδεολογία. Σε πρώτο επίπεδο, αντί για την πραγματικότητα, για την πράξη που μετασχηματίζει και δημιουργεί νέα γεγονότα και νέες ιδέες, τοποθετήθηκε η ιδεολογία και μάλιστα ένα είδος ιδεολογικού "πιστεύω", όπως είναι ο λεγόμενος μαρξισμός-λενινισμός, νοούμενος ως αποστεωμένο δογματικό σώμα αληθειών σχεδόν μεταφυσικού τύπου και ως ένα σύνολο διατυπώσων που θα έπρεπε να δικαιολογούν και να εγγυώνται ένα οικουμενικά έγκυρο μοντέλο, προς το οποίο οφείλουν να συμμορφωθούν οι διάφορες πραγματικότητες και τα κοινωνικά υποκείμενα».
Ο Μπερλινγκουέρ διακήρυξε ότι η δημοκρατία είναι μια οικουμενική αξία. Η πολιτική δημοκρατία δεν είναι απλώς ένα μέσο στην πάλη για το σοσιαλισμό, αλλά είναι ένας σκοπός, μια αξία καθεαυτή, που έχει διαρκή και οικουμενική εγκυρότητα. Η μετάβαση στο σοσιαλισμό γινόταν πλέον αντιληπτή ως μία διαδικασία επέκτασης και εμβάθυνσης της δημοκρατίας.
Ο ίδιος ο σοσιαλισμός θα ήταν δημοκρατικός, θα στηριζόταν στις αξίες και τους κανόνες της πολιτικής δημοκρατίας και θα εξέφραζε ένα ανώτερο επίπεδο της ανθρώπινης ελευθερίας. Αν σήμερα όλα αυτά φαίνονται απλές και κοινές παραδοχές για την ανανεωτική Αριστερά, στον καιρό του Μπερλινγκουέρ αντιπροσώπευαν μια ριζική αμφισβήτηση ενός ολόκληρου τρόπου σκέψης, ενός υποδείγματος πολιτικής κουλτούρας που χαρακτήριζε την κομμουνιστική παράδοση.
Μια άλλη σημαντική πρωτοβουλία του Μπερλινγκουέρ ήταν το ότι έθεσε το «ηθικό ζήτημα» όχι μόνον ως επιταγή καταπολέμησης της διαφθοράς αλλά ως μέγα πολιτικό ζήτημα, ως κεντρικό θέμα για την ανανέωση της πολιτικής. Ο Μπερλινγκουέρ άσκησε αυστηρή κριτική στο σύστημα εξουσίας που βασίζεται στην κατοχή του κράτους από τα κόμματα. Και υπογράμμισε ότι, όταν η επιδίωξη της εξουσίας γίνεται αυτοσκοπός, η πολιτική εκφυλίζεται και παρακμάζει και τα κόμματα μετατρέπονται σε μηχανές εξουσίας που δεν υπηρετούν το κοινό καλό, αλλά ιδιοτελείς βλέψεις και ιδιωτικά συμφέροντα.
2 σχόλια:
Καλή η θεωρία του αλλά στην πράξη ως συνήθως.....
...Και αφού ΠΑΣΟΚΟΠΟΙΗΣΕ ΤΟ ΚΚ ΙΤΑΛΙΑΣ το 1974 μέτα οι όμοιοι του το διαλύσανε... Μια χαρά δουλειά έκανε λοιπόν... Καληνύχτα
Δημοσίευση σχολίου